Skill India अभियान : भारतातील युवांसाठी संधी आणि स्वयंपूर्णतेकडे वाटचाल
भारत देशाला ‘यंग नेशन’ म्हणून ओळखले जाते. आपल्या देशातील ६५% लोकसंख्या ही ३५ वर्षांखालील आहे. इतकी मोठी युवा शक्ती जर योग्य दिशेने विकसित केली, तर भारत जगातील सर्वात मोठी आर्थिक महासत्ता बनू शकतो. या उद्देशाने भारत सरकारने १५ जुलै २०१५ रोजी “Skill India Mission” किंवा “कौशल्य भारत अभियान” सुरू केले. या लेखामध्ये आपण Skill India अभियानाचे महत्त्व, उद्दिष्टे, फायदे, प्रशिक्षण प्रकार आणि भविष्यातील संधी याचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत.
Skill India म्हणजे काय?
Skill India हे भारत सरकारचे एक महत्वाकांक्षी अभियान आहे, ज्याचा उद्देश देशातील युवकांना विविध व्यवसायांमध्ये प्रशिक्षित करून रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे हा आहे.
या योजनेअंतर्गत तरुणांना त्यांच्या आवडीनुसार विविध कौशल्यांचे (Skills) प्रशिक्षण दिले जाते. या प्रशिक्षणामुळे त्यांना उद्योगधंद्यांमध्ये काम करण्याची तयारी होते.
Skill India Mission चे उद्दिष्ट (Objectives of Skill India Mission)
-
बेरोजगारी कमी करणे
-
युवकांना व्यावसायिक कौशल्ये (Professional Skills) प्रदान करणे
-
औपचारिक व अनौपचारिक शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी रोजगाराचे दरवाजे खुले करणे
-
उद्योजकता (Entrepreneurship) वाढवणे
-
स्थानिक व जागतिक रोजगार बाजारासाठी कुशल मनुष्यबळ तयार करणे
Skill India अंतर्गत येणाऱ्या योजना (Schemes under Skill India)
1. प्रधानमंत्री कौशल विकास योजना (PMKVY)
हे Skill India अंतर्गत सर्वात प्रसिद्ध योजना आहे. यामध्ये युवकांना मोफत प्रशिक्षण (Free Skill Training) दिले जाते आणि प्रमाणपत्रही दिले जाते.
2. राष्ट्रीय कौशल्य विकास मिशन (NSDM)
या अंतर्गत विविध Ministries आणि Sectors सोबत समन्वय साधून Training Programs चालवले जातात.
3. Skill Loan Scheme
या योजनेतून प्रशिक्षणासाठी आवश्यक आर्थिक सहाय्य कर्जाच्या स्वरूपात दिले जाते.
4. UDAAN Scheme
विशेषतः जम्मू-काश्मीरमधील तरुणांना कौशल्य प्रशिक्षण देण्यासाठी सुरू केलेली योजना.
Skill India अभियानाचे फायदे (Benefits of Skill India Program)
रोजगार निर्मिती
Skill India मुळे लाखो युवकांना प्रशिक्षण देऊन नोकरी मिळण्याच्या संधी निर्माण झाल्या आहेत.
उद्योजकता वाढ
कौशल्य असलेले तरुण स्वतःचा व्यवसाय सुरू करू शकतात, ज्यामुळे आर्थिक स्वावलंबन प्राप्त होते.
Women Empowerment
Skill India अभियानात महिलांसाठीही विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवले जातात, त्यामुळे महिला सशक्त होतात.
इंडस्ट्रीला योग्य कर्मचारी मिळणे
Skill India अंतर्गत चालणारे प्रशिक्षण उद्योगांच्या गरजांनुसार असते, ज्यामुळे कंपन्यांना प्रशिक्षित व कुशल कर्मचारी सहज मिळतात.
Skill India अंतर्गत उपलब्ध असणारे कौशल्य प्रकार
Skill India अभियानांतर्गत विविध क्षेत्रांमध्ये प्रशिक्षण दिले जाते. काही महत्त्वाचे कौशल्य प्रकार खाली दिले आहेत:
-
IT आणि Digital Skills – डेटा एंट्री, कोडिंग, सायबर सिक्युरिटी
-
हॉस्पिटॅलिटी आणि टुरिझम – हॉटेल मॅनेजमेंट, ट्रॅव्हल गाइड
-
हेल्थकेअर – नर्सिंग असिस्टंट, मेडिकल टेक्निशियन
-
Construction Skills – वेल्डिंग, प्लंबिंग, इलेक्ट्रिशियन
-
Beauty & Wellness – पार्लर, मेकअप आर्टिस्ट
-
Retail & Sales Skills – कस्टमर केअर, सेल्स एक्झिक्युटिव्ह
-
Agriculture & Food Processing – आधुनिक शेती, फूड प्रोसेसिंग टेक्निक्स
Skill India आणि डिजिटल इंडियाची सांगड
Digital India व Skill India या दोन्ही मोहिमांमध्ये सुसंगती आहे. आजचे युग हे डिजिटल युग आहे, त्यामुळे डिजिटल कौशल्ये (Digital Skills) ही काळाची गरज आहे.
Skill India अंतर्गत अनेक ऑनलाइन कोर्सेस (Online Courses) उपलब्ध आहेत. भारत सरकारने e-Skill India, SWAYAM, NSDC portal यासारख्या प्लॅटफॉर्मवर ऑनलाईन ट्रेनिंग सुरू केली आहे.
Skill India साठी पात्रता (Eligibility for Skill India Training)
-
वय: १५ वर्षांपासून पुढे कोणताही तरुण
-
शिक्षण: किमान ५ वी ते पदवीधर
-
गरज: ज्यांना रोजगार किंवा स्वावलंबन मिळवायचे आहे
Skill India प्रशिक्षणासाठी अर्ज कसा करावा?
-
NSDC किंवा Skill India ची अधिकृत वेबसाईट (https://www.skillindia.gov.in) ला भेट द्या.
-
“Find a Training Center” किंवा “Enroll Now” वर क्लिक करा.
-
तुमच्या जवळील प्रशिक्षण केंद्राची माहिती मिळवा.
-
निवडलेल्या कोर्ससाठी Online Registration करा.
-
आवश्यक कागदपत्रे व इतर माहिती भरा.
Skill India चे भविष्यातील महत्त्व (Future Scope of Skill India)
-
२०२५ पर्यंत भारताला ५० कोटी कुशल कामगारांची आवश्यकता भासणार आहे.
-
International Jobs साठी Skill India चे प्रमाणपत्र लाभदायक ठरणार
-
MSME (सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग) क्षेत्रात कुशल कामगारांची मागणी वाढणार
-
Start-up Culture साठी तयार होत असलेली नवी पिढी – ज्यांना कौशल्य हवेच!
Skill India यशोगाथा (Success Stories)
-
नागपूरच्या पूजा शिंदे यांनी Beauty and Wellness Course करून स्वतःचा पार्लर सुरू केला
-
बिहारच्या राहुल कुमारने Mobile Repairing Course करून छोटा व्यवसाय सुरू केला
-
महाराष्ट्रातील शेतकरी मुलाने Agri-based Skill Training करून शेतीमध्ये नवे प्रयोग सुरू केले
Skill India हे केवळ प्रशिक्षण देणारे अभियान नाही, तर तरुणांना आत्मनिर्भर बनविण्याचे एक सामर्थ्यशाली साधन आहे. यामुळे बेरोजगारी कमी होणार, देशाच्या GDP मध्ये वाढ होणार आणि ‘Make in India’, ‘Start-up India’, ‘Digital India’ यांसारख्या योजनांना गती मिळणार.
Skill India in Marathi, Skill India अभियान, कौशल्य विकास योजना, PMKVY Training, Skill India Registration, Free Government Skill Courses in India, Employment in Maharashtra, Digital Skills India, Skill India Benefits
